Ringnun

Ringnun ei khualzinna (Journey into Life LINK hih CLICK inla ki thuziak en sa roh) lamtluanga ringnun itep thiama nintina ringna lekhabua ei nunchan/nunzia riziakmai hi ilom a om taktak. Raifana lomin femai ei ti!

Monday, September 19, 2011

Rivonginfel (Account) neh Inpung (Investment)


Ringnun itl<angtaka imang rangin rivonginfel neh inpung hi an ipoimo nget a nit. Thuvar in mimal ringnun vonginfel chu lekhabu lian tak riziak nekan a roinpui ual a tia. Thu neh la ramuala chu miriam ringnun hi  lekhabu angka itep thei a nit an ti ngai. Khan ringnun lamtluang ei inzin hi lekha tep angka ringain ringnun itep thiam neh ringnun tep thiam ino iti \ongkam khom imang a nit ngai. Ringnun itep thiam chu ridin taka ringnun imang neh ringnun tep thiam ino chu ringnun mang insual itina a nit. Rithla neh taksa tianga rivonginfel inrual a nanga. Kristianna hi ringnun rivonginfel rangin ai poimo nget a nit. Kristian richar>lna thu, pipu richar>lna thuruk neh atunlai rammual richar>l infelna thuruk hei ringainpoimoa imang a nang. Rivonginfel neh thil i\ha inpung ei thiamno sikin thilsiamtin rivonginfelna richam khaimaka. Ei rivonginfelin chu thil i\ha ai om suak zel ngai a nit. Rivonginfelna thu hi angkan ngaituang eiti.
Kristian Ringnun Rivonginfela |hatvurna Tam Idong Rang: Hi a nuaia richang hei a hin kristian ringnun rivonginfelna thu ei imu a nit. Vanglaini sun rivonginfel (Thuriltu11: 7-12:8, 13-14). Rithla ringnun bulpui (Matt 5: 3-12; 6:19-21; 13: 44-46; 6: 33; Lk 12: 31; Rom 14: 17-18). Nupui-Pasal rang izong ithiam (Thuvarhei 31: 10). Nintin inloivangsakna ngaituanaa ridina sinitho (Thuvarhei 22:1-3).
Pipu Richarelna Thuruk: 1) Dong roi voitiang khua roi  changtiang, 2) Khua nu khua pa rang chu saili angkan rinemdom roh, 3) Roi iroi ngai mangme sa keng ei iroi ngai, 4) Roi ei iroia a pung ngai, sa chu ei iroia a \iam ngai.
Hun Vonginfel: Sap thuvarin “Hun ichan chu richon ichan”,  “Hun ichantak chu imu thei nikhaimak” a tia. Biateram-a chu hun vongindikino nekan hun vongindik izak a om ual. Hun vonginfel a\ul. Hun vonginfel thil i\ha pungna a nit.
Mun Vonginfel: Baibilah Pathianin \hat ai vur Kanaan ram chu duttui neh khuaitui luangna ram iti a nit. Ram, rineng, thinglungpar, chimu, sial-ui-ar tin Pathian lungdo lama sinithoa imang chu \hatvur dongna duttui neh khuaitui luangna ram a nit ngai. |anginruala ei rama department tin vonginfela sinithon mafonna ai om rang a nit. Ei ram ei veng a nang. Thuvarin pipu ramri pherno rei a ti (22:28). Ei ram ei vengno sika mi’n anlaka ei buaina a tam.
Zia Vonginfel: Ei mimal, sungkua, khotlang neh ram-nam zia iria sinitho a poimo. Mimal, sungkua, khotlang neh ram-namin ei ithei ei irkol  tak ei sin rang a nit.
Kaikhomna: Rithla neh taksa thuarinrual chu \hatvurna rikip dongna a nit. Rithla ringnun vonginfela sinitho ^ poimo tak a nita. Khan taksa tianga rivonginfel khom ei i\ul nget a nit. Pathianin thiltinreng nesinpek vang ngaimak. Ei hun mang in\haa ei mun neh ei zia izira risiaka sinitho ei \ul. Hun-mun-zia vonginfela inpung ithiam hi buaina itam inrikiangna lampui iliantak a nit. Thilsiamtin rivonginfelna richamkhaiino (Ecological imbalance) hi hun-mun-zia vonginfelin richamthiai a ti.
Ringaitua Sunzom Rang |ongridon:
1) Rithla ringnun ivonginfelin \hatvurna ei dongin ei riatim?
2) Hun ei ivongindikino hih ei nualrinangna bi lian a nitin ei riatim? Hun vongindik lungril neh tititakin ei tumim?
3) Ram chungchanga buaina om ngai hih ei ram ei uksakno sika a nitin ei riatim? Ingkam ei sunma rang hi?
4) Ei ram-namah  zia ririanfela sin itho ei khatinvang iti ei ipomim? Ingkam zia ririatinfelna lampui atam rang?
5) Ei mahni sintum sin iloia Pathian ei ngak  reia ma ei ifon ino a nit iti ei ipomim? Mahni mophurna chit ilena Pathian ei tung rangdan lampui ingaitua nise!



Tanginrual Koindang neh Khotlang!

(Rom 15: 5-6; Ef 4: 16; Fil 2: 1-3; Heb 10: 24-25)

|anginrual chu Sap \ongin “Concerted Effort” a nita. Rimun, lunginrual neh ringei a \anginrual chu i-oltaka lothlukna a nit. Khan rimunnona, lunginrualnona neh ringeinona dingmun khomah \ulna sika \anginrual a poimo. Hi hih Sap \onga “Diplomacy” chu a nit. “Diplomacy” chu karvanah danglamna tam khomseh \ulna sika rirethiama sin inrual a nit. Rirethiam rangin ei nitna ririanfela rihamrisaka danglamna tam kara ripona siam a \ul. Ei \hatna neh \hatzoinona riria rihamrisaka-ripomrisak bangin ei \anginrual thei.


Ei richang ringat a hin iamtu hei chu koindang neh khotlang ah ei \anginrual rang a nit iti thu ei mu.

Koindang neh Khotlang |anginrual chu Mairikel Angka a Nit: Biate Thuvarin “Eini chu mairikel ei nit” a tia. Rua reng reng rineng ril tianga rizung inzar thiaimain chi an ipung intam ual ngai a nita, an chi pungnaah an rizommaina chu a langsuak ngai. Koindang neh khotlang \anginrual chu mairikel angka a nit. Rammual pumpuia koindangin \anginrualna thupui hi i\hatakan ei i-uarin ei imang suak inlian thiaimai a nit. Zia danglamna chu inei main rizomkhomin Thurchi |ha sinah ei i\anginrual ual thiaimai a nit. Koindang lu Krista a nit sikin a sinnah khom \anginrualin a fe rang a nit iti rianfelin danglamna itam karah koindang chu inpumin ai om a nit. Ei ni hei hi midem irat ei nit. Bul-bal sut iloia midem idikmak. Ei idem itamtaka hein anne \hatna atam. Roman Catholic khom arsiam in\hat taka, atunlaia an koindanga harna ei ipophak ino a tam. Baibil rilfiana tiang anne \hatna atam. Koindang inpumna tiang ei fe thiaimai rang a nit. Ei miriam nitna zia hin koindang fe thiaimanaah anen chai viat rang nithlakmak.

Koindang neh Khotlang |anginrual chu Mitin Zokna a Nit! "Tui rilom mei rilom arat" itia nupang naipang iti idikmak. Nupang naipang hei hi koindang neh khotlang idingsuakna kipah an \angna chin ual thlak ngai mak iti hih ihaih rual iloin Baibil, koindang thurchia (history) neh rammual thurchiah (history) ei mu thei. Vanglai hun hi Pathian roinpuina inlangsuakna hun i\hatak a nit. Atunlai rammual hi vanglai kum somnika neh somthumka ringaka kara hein i\hatakan “technology” neh “management” tiang ansiam in\hat. Pathian Thu chu mitin zokna rang neh mitinin mahni phutok chita Pathian roinpuina an inlangsuakna rang a nit. I-ringaidan khomin Pathian lungdo chu a khap rang nithlak mak. Thilsiam tin hei khom koindang neh khotlang mafonna ah rangtum an neisa rang a nit. |anginrual neh huaprikipa sinthona chu \hatvur dong inrualna a nit.

Koindang neh Khotlang |anginrual chu Richoidoma Rithorrisakna Mun: Eini chu cha-cha, nizoi rek atima, khangkan chungkan niti ni thoa iti rat ei nit. A ang d>n rang khom khuai iva ben dip i anga ei ind^i dip atam ngai. Thok-thok itia richoidoma rithorrisakin rammual hi a lei idingsuak a nit. Mi’n thok thok an ti laia nizoi rek atima titu chu a kumkhua bu\hing-an\hing irin ngai neh thumun a nit. Thok thok rammual a nit ualual thiaimai. “Tho lei inding titak rei u” thupui ichoi koindang neh khotlang bang ilomin fan an ti.

Koindang neh Khotlang |anginrual chu Sinratna: Mumal iboi malkhat (individualism) thupui lianna khotlang, koindang chu \anginrual bangin sin rat a ti. Ei khotlanga sorkar department mumal iboi tinhei hi mipui \anginruala vonginfel bangin sin an irat rang a nit.

Kaikhomna: Masatakah, sin inrizoi itumin chu danglamna itam karah khom ririatthiamna nein an \anginrual ngai. Aniknah, mairikel chu a huap chin khomse ribitin adet ngai. Koindang neh khotlang chu ingkan chin khomse ringumin a det nget rang a nita, ^nderin chu a nitna ai po zoi ino a nit. Athumnah, huaprikip nole huapzoi rirelna chu dam inruala \hatvurna rikip kiltin-muntina dongna a nit. Alinah, thafan risakna boina munah lothlukna tam thei ngai mak. Anungkhontakah, kiltin-muntina mumal boina chu kiltin muntina \anginruala sininrual bangin idik thei a ti.


Ramri (Boundary)

Thuvarhei 22: 28 "Ni pi neh puheiin ramri an lei ikhang kha phet no roh." Tukhom pi neh puhei ata richi rizommai ei nita, lam laiah ei pi neh puhei pher ngai mangmeh. Khan iamtu itamin ei pi neh puhei ramri lei khang ei iphet ngai a nit. Ei siat sik ni loi khomin ei ringaituaving nosikin ramri rianfel iloiin ei iphet ngai a nit. Ramri sika ram-nam neh mimal ei risuk ei ridoina atam ngai. Kiang tiang kiang tiang idika riben ei ridoi ngai. Ei pi neh puhei ramri ei riatinfelno sika neh ei uksakno sika a nit ngai. Ei iriat khom uksak iloiin ei mak raka miin ila an tumin ei ri infel ei nuam chak ngai ngai . Pi neh puhei ramri khang chu indang infelmai rang a nit.

Ei thubuaiah adik ei riatinfelnoka ithloma ichan anang lekhom a dikna sikin ichan nget rang a nit.

Thuvarhei 23: 10-11 "Tianlai ramri lui kha phet thlak nonla, farahei ram richupui no roh. PUMAPA chu anni sunghualtu rat tak a nita, nangma doiin an chungthu thlop a ti." Ramri ipheta ram ei laka a nitin chu Pathianin ane idoi nget rang a nit. Ei indok hei chu Pathianin ithlopin thatvur a ti.

Ei idikna chung khoma ramri buainaah ei ichantak duaiin chu lungithluk taka ipom rang a nit. "...Ila nekan ipekin lukhong a nei ual." (Tirtonhei Sinthohei 20: 35)

Rithla Donga Rithla Iruai chu Pathian Nai

Rithla Dong: Tuten Rithla Rithiang iruai ninon, “Jisua chu Pumapa a nit” ti thei ngai make (1 Kor 12:3). Krista zara sual ngaidamna Pathian zianga chang ranga ripekna (isualzia riria), ngaidam nitna ritem theina neh Pathian nuamlama (Jisua anga) om ranga nen rilantu chu Rithla a nit. Kha rilanna kha Rithla dong, ichang neh baptisma chu a nit. An siat funga sun angka rian lompui an hong tap tak (BKL 261).

Rithla Iruai: Pathianin Jisua Krista-a lung ane thlungna sin iria, misualnit riria, Krista zara ngaidam chang ririatna ineimai chu Rithla dongmaina a nit.

Rithla ngaisiat isak chu hi saninring chang roinpuizia ringil hi a nit. Rithla that iti khom a nit ngir.

Rithla-a taksa lungbok ithat/ine chu ringna a nit. Ei isual ei iriat ino, Pathian lungthlungna rikhel ei iriat ino, Pathian zianga ngaidam ei izong inoa miriam nuamlama ei iom hih taksa dan a nita; thina khom a nit. Rithla donga, Rithla iruaimaina hih Rithla-a taksa dan ithat a nit.

Pathian Nai: Rithla iruai chu Pathian nai an nit (Rom 8:14). Pathian nai chu Pathian neh an ripolmai ngai. Khasikin intak itamtaka karah khom lungngam-thlangamin an om ngai. Nakana rang tungna ring khom anneimai ngai.

Pathian lungthlungna riatualualna hih Rithla-a puithling ualna a nit. Tirton Paulan “Krista lungthlungnan ane itir ten ten a nit a ti (2 Kor 5: 14). Pathian lungthlungna chu sam ithluk thei rual nimak. Laphuaktun ringna, rithla tinreng a zong a ti.

Biate Grammar!

Grammar chu tong imoi/itha hual neh tong mang indik ei ti thei. Grammar izeka riziak-rifal isua hih ei nam mabak a nit. Grammar izek indik ini rangin chu “Dictionary” (ei tonga ei tongbai rilfiana nole sap tong ei tonga rilfiana) khom ei nang. Tongbai rilfiana ata tongbai omzia diktak neh mangmun idiktak ei hong iriat ualin ei tong idikin ei imang thei rang a nit. Entirnan, ram iti tongbai hih “physical boundary” nei ram neh mutheiino ilal ram neh lungril ram, a dingmun izirin a nit thei iti ei iriat rizo rang a nit.

Riziak ino (oral) literature hi ei nei inrichong tak taka. Hi ei richon ilu hi (Grammar idika enihoi takan) ei riziak suak vang rang a nang. Riziak rifala ei literature ei inrichongin chu nintina ei tongbaisuak khom hong nam/tha ual thiaimai a ti.

Eini nam tong hi archong ino nimak. Tongkam ilui hei hong ringil thiaiin tongbai ithar ei hong isua intamino hih ei tong anriang nenti ngaitu a nit. Khasikin lanu-valrual hein ei ram-nam sunga tongbaisuak neh riziak-rifal murdi Grammar izeka inamtakka aluang theina rangin ei thiamna, varna neh ratna imang hih ei sintum pial alei nit.

Ei roi sikin lekhabu/thurchibu riziak, isua neh itep uar mang me a. Rammual changkangna hih ei nam rang khomin mafonna kalbi a nita. Lekhabu neh Thurchibu zuar intak ngai ringilin Internet-a “Social Networking Sites”, “Blogs” neh “Website” imangin i-oltaka ei tong (Grammar izekin) ma ei inson theitak hih ithatakan ei mang inlap a nang.


Thilsiam Enihoi Roinpui

Thilsiam (nature) enihoi hin miriam nenlomin Siamtu Pathian roinpuijia nenresuakin Siamtu Pathian inpakna la ane insaksuak ngai a nit. Khan mithen thilsiam enihoin an bei a indong khom an om ngai.

Ithom thilsiam enihoi hin mithen bei a indong ngai? Thilsiam enihoia oma beidongna chu; miriam hi khata omthei ino, loma om ngai nit sika a nit. Ei rinaipui, ei suapui, ei mal-cham neh lungthlunghei ringai sikin thilsiam enihoia omin bei ai dong ngai a nit.
Miriam hi loma om ngai ninong eila chu thilsiam enihoin ei be an dong ei ti zoron thilsiam hi ei lungthlukna liantak a nita miriam nekan a roinpui ei iti rang a nit. Thilsiam enihoi roinpui hi miriam ringnun inrikiptu ranga Pathian ne ipek a nit. Thilsiam hi ihoih-a i-enkol intha rang khomin Pathianin mophurna ane pek.

Atunlai rammual ahin miriam thilsiam atam rei sika thilsiam dik roinpui rilia om an tam tak. Hi dingmun a hin thilsiam dik ihoih ei mophurna a nit.
Pathianin thilsiam enihoi roinpui hi ei rifana rang, ei ritlaina rang, a roipuina ei muna rang neh Amah ei inpakna lapui ini ranga ane ipek a nit.

Thutak Bangin Nena a Chang Ngai

Thutak (thudik) chu idikmak tikhom eila a idikmai a nit. Ei muno ngan ngan khomin a ommai ngai. Mipui itamin an izui, an ipom neh an imang chu thutak nino khomse ribel a ol. Thutak irechakka mipui lampui iro ei tam ngai. Khasikin thudik itan ngam, ipom ngam a poimo.

Thutak (thudik) ivongtu hei ei ihai a nang. Thutak ivong chu tuangna muna khom a tuang a nang. Biate thuvarin, “Thudik iril neh sajang isat mimumak” a ti. India ram motto (thuchoi) khom ''Satyamev Jayte'' ( Thutak Bangin Nena A Chang) iti a nit.

Baibil ah Krista Thutak a nit iti ei mu. Krista neia a kenung izui chu thutak ringnun dik a nit.

Varna

PUMAPA \i varna bul a nitzia Thuv 1:7; 9:10; Lap 111:10 ah ei mua. PUMAPA \i sual inel a nitzia Thuv 8:13; 16:6 ah ei mu. PUMAPA \i ti hin PUMAPA imarit, iza puma \i neh inthuk takka ringaiinrisang ^n entir. PUMAPA \i bangin mi'n ai var phut thei a nit. Vance Havner an, "Riatna nersam inchu sikul fe roh. Varna nersam inchu, nerkhuk dil roh! Riatna hih varna dik nimak varna hih riatna mang indik a nit" a tia. Hi ai ti hih sikul-ah riatna einei theia, varna chu Pathian ingen bangin ei inei thei a nit; riatna (knowledge) hih varna (wisdom) nimaka, varna hih riatna ei inei murdi a mangmun taka mang a nit itina a nit. Ei \ongin "wisdom" hih varna "knowledge" hih riatna, khan "understanding" hih riatthiamtheina ei ti thei. Atoi lam takan, varna chu Pathian nuamlama innun hih a nit.

Thuthlung Lui hunah khan themthiamna nei; kutsinithiam (craftsmen neh artists) hei (Ex 31:3,6: 1Ch 22:15,16), puan ikhong ithiam (weaver) hei (Ex 35:35) neh zakua thui ithiam (Ex 28:3) hei khah Pathianin varna a pek sika themthiamna an inei'n an be ngai. Khannise Thuthlung Lui a khom varna'n a irkok ualtak chu innun indikna hi a nit. A ringnuna thuthlukna siam rang murdi Pathian ringat puma en ngai, a riatthiamnaa ringat ngai ino mi chu mivar a nit.

Thuthlung Lui ahin Pathian varna iti thupui hih Pathianin rammuala sin atho ngaidan isirnan imang ai nit ngai a nit. Thuv 1:3; 8:1-36&9:1-18 ahin varna hih mizia (personality) nei angkan riziak a nit. Thuv 8:22-31 sungah varnan Pathian isiam ki nita, Pathianin thiltinreng a siam laiin a kolah kut ithiam mi angkana omin ki lom mai ngai ai ti a nit. Hi mizia neidan (personification) hih la \ong (poetical) lama a nit. Pathianin miriam "history" imak taka a chalaidanah/inlondanah khom Pathian varna ire thei a nit (Job 12:13 neh arzompuihei).

Thuthlung Thar huna Grik rammual akhan Grikhei'n varna hih "philosophical" (ivar) taka thil ngaituana (speculation) an inrikok ngaia. Paulan varna itia a inrikok chu thil ikhom Pathian thu (kros thu) id^l thei hei an nit. Pathian thu riaa ataka idiktaka innunpui hih Paulan Thuthlung Thar-a varna a inrikok a nit (1 Kor 1 neh 2). Pathian thu ataka innunpuia Pumapa bang isong hih varna chu a nit. Ei miriam nitna riphiala Jisua Krista iti angkana nintin ei kros ei irput hih varna diktak a nit. Kros riputin a inentir chu ei miriam nuamlam imaa, "Pumapa, ni thu thu ni rise" iti hih a nit. Pathian thilhei ingaitua hih a nit varna chu. Thiltinreng Pathian thu, Pathian lungin\ong ata ngaitua hih a nit varna diktak. Jak 3:13-18 sunga hin chungtianga rithoka varna thu ifeltakan ei mu.


Tong Ma'nfona Inrichong

Ei ni hei'n chu "Dictionary" eitin sap tong ata mahni tonga "Dictionary" iti lungrilah a ilang tlangpui a nita. Khannise ei tong ma-infon ranga ei imamo chu ei tong rithoka ei tong "Dictionary" ai nit risangualtak nimakim? Sap tonga rithoka ei tonga "Dictionary" ei mamo eiti rualin. Hi angkan a nit san entirna lahang siam rei: ei Baibil-ah "Ki ngaisiat a rai theina rangin" (Fil 2:28) iti tongkam ei mua, hi hih "Ki ngaisiat a roi theina rangin iti rang nimakim? riziak (print)  inchai a nit" iti khom ei i om a nit. "A rai, a raih, nole inraih" ei tong dik a nit iti ei tong "Dictionary" ah a omzia riziakin a ilang thei rang a nit. Hi angkana entirna itamtakah isiam thei a la tam. Sap tong ithiam rangin chu "Dictionary" kum ringaka danah inthar/ithleng anang iti hih ringaidan a nit. Asan chu kum ringaka danah chu sap tong lei ini ngai khah sap tong ata ipaih neh tong dang sap tong hong inchang tak an om ngai sik a nit. Khan, sap tong mang dan khom a hong idanglam thiaimai a nit sikin. Sap tong ma-infon ranga ma la maitu khatka chu "The Bank of English" hih a nit. "The Bank of English" hih "Harper Collins Publishers" neh "Birmingham University" tanginruala inding a nit, tonga "research" ithotu hei neh "Dictionary" siamtu hei mang ranga. Hi Bank hin English tong manglai a irchiktap ngai a nit. "Oxford English Dictionary" inai sunga isua ah Hindi tong sap tong hong ichang an om ok; "angrez" "english person" itina neh "badmash" "naughty" itina hei neh adang hei. Khan "Bank of English", sap tong richik ngaitu hin "Hindi" neh tong dang dang hei itam takah enrichik rangin ai laklut ngai a nit. "Bank of English" hin "Dictionary" a inchuang rang thutlukna ai siam ngai a nit. Hi "Bank of English" angkana sinithotu ei tong khom hin ai mamo a nit! Ei thei lam te ten ei tong chu ei ihoih neh in puithling rang a nit.

Rireldana nole Thodana Sualna (Sin in the System)

Sualna sinthodan hih lam inikan ei then thei. Akhatnah, mimal nun chitah sin a thoa. Aniknah, rirelbolna ranga pol, komiti nole lom indinghei malaknaah sin a tho ngai. Hi rirelbolna ranga thuneina insiltuhei (malarang polhei) malakna-a sualna sintho hih rirel dana sualna a nit.

Rireldana sualna hih ei ram neh nam nualrinangna bi ai nit loi manih? Nitna achang thei nam neh nitna achang thei ino nam; khan, nitna kha nam kha nam chang zoro iti hei'n anne rel sung chu lunginrual neh mason a intak rangloi manih? Chungthua ringaidanah nikhaino khomse, mitamtakan lungrilah rikip ualna ringaidan inei'n ei rirel maiin chu lunginrual neh mafon a intak rang a nit.

Hi bang niloi'n, malarang lom khatka sunga hei'n inrualin idikiloi'n sin an thon neh lomkhatka sunga thenkan, thenka rireldan isual imutianin idairekin munkan ma anlak mai'n chu hi malarang lom rireldanah sualna ai om a nit. Khasikin malarang lomin ma alak indik theina rangin a sunga ruaitu tinin mimal idikna bang niloi'n adikino hei indik ngamna an ipoimosa a nit. Khanbang malak indikna ai om rang a nit.