Ringnun

Ringnun ei khualzinna (Journey into Life LINK hih CLICK inla ki thuziak en sa roh) lamtluanga ringnun itep thiama nintina ringna lekhabua ei nunchan/nunzia riziakmai hi ilom a om taktak. Raifana lomin femai ei ti!

Friday, October 7, 2011

Thatvurna Nar Ripolkhomna: Iamtu Masa Hei ata Riseina

          Iamtu masa hei kha ripolkhoma \hatvurna ruai i\hetu hei an nit. Iamtu masa hei ripolkhomna, inpumna, sinthonrualna chu mi itamtakan \hatvur an dongna--thurchi \ha an riatna a nit. 

RICHANG RINGATNA: T. S. 2: 43-47; 11: 19-21; 13: 1-3: 
          1) Baibil a hin iamtu/kristian hei kha masa tiang chu “lampuia mihei” (T.S. 9: 2) an ti ngai iti ei muaa. Jisuan keima lampui, thutak neh ringna kinit ai ti ata riphut ning a ta. Lampuia mihei iti chu risei inuama nintin ridina lamdika fe ngaitu hei iti na a nita. Ringai rikhel iom khopin ei ni ngei pipu kristian masa hei khan sikul a mihei an lei riti ngaia, sanong hein thu-la risei an uar sika sikula mihei an lei iti ning ata. Ei pi-pu hein inkhom ife lua sikul ife angka an lei irngai a nita. Sakachep rama ki om dop lain inkhom feng ei ti ti loin sikul feng ei ti an ti ngaia. Sikul chu riseina munpui a nita, ei pipu iamtu masa hei kha i\hataka rionga riseinuam an lei init a nit. Hi chiah hi thuthlung thar huna iamtu masa hei ringnun rithokin ei thupui a hin ringaitua ei inuam chu a nit. Lampuia mihei, sikula mihei ripolkhomna, rimunna neh sinthonrualna hi ei ingaitua rang a nit. Mipui hei poimozia neh mipui \anginrual pomozia ei irngaitua rang a nit. 
          2) Kristian hei chu Jisua Krista a ripolkhom hei ei nita. Jisua Krista khan rineng chunga a leng laia khan mimal, sungkua neh khotlang-in ringnun rikiptaka an om theina rangin phai neh tlang heia inzinin Pathian ram thurchi\ha anpuang a. A sinthona chu Galili, Palestina rama thingtlang khua chintea iphutin inriang fara, iserdea omhei neh mi beindong hei i uksak ualin sin a thoa. Kha lai Palestina ram insorkarna kha inriang fara, iserdea omhei rangin thlum/rinik ualualna a nit peka. Hi dingmun a hin Jisuan mi beindong hei ringnunin rineng chung intak pum khoma omzia a nei thei thu an puang-a. Jisuan a sintho ata mi beindong hei chu Amaah ripolkhoma an ripolkhomna chu \hatvurna ruai inia thi thoinokna neh kumtluang ringna tungna a innei a nit. Iamtu hei khan Pathian neh an karvan itlumtak neh an iamtu champui hei neh an karvan itlumtak sikin no thei inon pol inrualtakin an idingsuaktaka. Hi lom ithar a hin richong hei khomin an ringnun isol taka rithokin ringamna hoi imun an i-omsa tak a nit. 
          3) Hi lom itharin lomna thar, ringnun omzia neh lutzia an inei hi inpuangsuaka mitin-mitang hi loma mi-a siam rangin Jisuan mophurna a peka. Hih, iamtu masa hein lungril neh tititakin ilan nintin ridindetkan an mophurna chu an len suak a. Iamtu masa hei chu ripolkhoma ringnun rikip taka manga tuangna neh intakna karah midang rang khoma \hatvurna ini tu hei an nita. Iamtu masa hei omdan neh sindan hi ripolkhoma \hatvurna ruai ithetu hei nitna a nita. 

NUNCHAN ATA |HATVURNA: ACTS 2: 43-47: 
          1) Amasa takah iamtu masa hein an nunchan an omdan ata \hatvurna an nitna hi ngaituang eila: Nunchan iti chu sap \ongin "lifestyle" a nita. Atunlai rammual a mitinin nunchan ei mang nuam dan chu marang\hat, ki sungkua, kiram-nam bang iti hi a nit uala. Rammual nunchanin chu rikuain mahni \hat a ngaitua ngaia. Iamtu masa hei nunchan chu mitin \hatvur dongna ranga ruai\he a lei nita. An ripolkhomna hi Thuthlung Thar riziakna trong "Greek" a hin "koinonia" iti a nita. "Koinonia" chu munka ripolkhom nuamna rithla/lungril a nita. Iamtu masa hei nunchan hin ripolkhomna diktak a ne inmu a nita. An ripolna hi thil—fak-nek neh a dang dang risemna khom a nitsaa. Iamtu hei kha lungrithlungin an risanrisaka. An intakna an irril risakin rithorna neh lomna an mu ngaia. Baibil chungchanga mithiam hein iamtu masa hei angka thiltin itlang hi ei dingmuna chu ithei nikhaimak an ti a. Idik khom a dika. Khan ingkam ei nunchan ei itlang rang iti bang ringaitua om a nita. Ingkam iamtu hei ei ripolkhom rang iti hi ei ringaitua mai rang a nita? Ingkam iamnotu hei ei nunchan ei itlang pui rang, ingkam kristian nunchan inlangin nintin ei ripolpui rang? iti hei hi i ngaitua om tak a nit a. Mitinin ei sinna mun tina iamtu nunchan sanonghei ei itlang puin thurchi\ha ipomnuamna lungril ei innei thei hi ei ringainpoimo nget a nanga. 
          2) Iamtu masa hein an neinun an itlangna chu an dingmunin a \ul sika a nita. AD khatka Palestina ram kha thingtlang sin isin ual an nita. 100 ata 90 neka tam chu loisin itho ngai an nita. Temple a sinthotu hei chu loisin ithotu hein tholom dang dang somakhat neh sia hein an ifaa. 100 ata 5 hein politik neh sipai rirelna chu an ikol thlepa. Hi mi roite hein mipui sinzong an faka. Atoi lam takan mipui hei chu Juda sakhua ruaitu Farisai, Sadukai, Ziaktu neh Heroda sungkua neh Rome sorkar sinthotu hei nuaiah iserden an oma. Hi dingmun a hin mipui hein an ritrangpui nget a nanga. Iamtu masa hei khom khan an ir\angpui tak a nit. Ei ni hei teh ei dingmunin a ne \ul lamin ei om ngaim iti ngaituang eila? Iamtu masa hei angkan thiltin itlang chu nangmak, khannise ei itlang inang tam a ti. Koindang pumka ei nitna ahin ei inrualim, ei sinthona tinah koindang hi pumkan a luangim? iti hei ngaituang eila. 
          3) Ei kolkiangah pol-lom, nam, sungkua, mimal ham\hatna zongna a liana. Nationalism infortak/infortet fundamentalism ram-nam ranga mi ringna lak nuamna khom nunchan a nita, consumerism/individualism inrupmaimak ala nangualmai, keima keng tina khom nunchan a nita. Hi dingmun a hin koindang sunga kardan ichinte om khom ei pai vang bangin iamtu ripolkhom dik nithei eiti. Ei lungrila sin i\ha sinna a ei ri\angpui nuamnona lekte khom ipai vangin ei sin bangin ripolkhom dik ning eita. Ei ramtlanga panam kardan, rinaitheipui ual kardan hei hin koindang ripolkhom ei nitna mel hi an isiat taktak a nita. Nupang-naipang iti lua hi koindang hual sunga chu kardan ilian tak ai thling a nita. Marang\hat neh kardan ramual a hin munkan ei luang bangin ripolkhom diktak ei init rang a nit. Iamtu masa hei khan an ripolkhomna kha epsorna a hong lian sikin a bula angkan chu sunzom thei khai maka. Khannise an fena mun tinah thurchi\ha chu an inpuang mai a nit. 

AN FENA MUN TINAH THURCHI |HA INLANG SUAKIN AN INPUANGSUAK MAI: ACTS 11: 19-21: 
           1) A nikna a chu iamtu masa hein an fena mun tina thurchi \ha an inlang suak maina neh inpuangsuak maina hi ngaituang ei la. T.S. 11: 19-21 a hin iamtu masa hei kha an iamna sikin i epsorin an oma mun dang dangah an rithektak iti ei mua. Hi epsora an oma an rithek thu hi T.S. 8: 4-5 a khom ei mu. Jerusalem ata isuaka mun danga thurchi\ha an inpuang hi an tum reng sik niloin epsora an om sika a nit. Amasan Judahei ziang bangah an inpuanga nungah chu Samaria mihei ziangah an inpuangsa. Hun a hong fenok ualin chu Jentail hei ziangah khom an inpuangtak. I epsorin an oma hin an idingindetmaia an itlanna mun tinah thurchi\ha an inpuangmai a nit. Atun eini hei koindangin missionary-in nephunno khomse ei sin \ulna sika ei omna mun tinah thurchi\ha ei inpuang ngaim ngaituang ei ti? Pastor, evangelist, tirton hei an fena tina thurchi\ha inpuang ranga ringaina a liana, ei omna/sinna tinah thurchi\ha inpuangtu nun inei hi a poimo sa. Ei rengkan ei \anginrualnon chu ei koindang sinthona Pathian lom inrup ni thei noni-a. Sakhua dang dang neh ringaituana dang dang laia thurchi\ha inpuanga, nunchan khoma an lang rangtu chu Pastor, tirton hei nekan mipui hei ei nit ual oka. 
          2) Ei sinna tina thurchi\ha inpuang rangin chu ei idingindet phot bak a nanga. Iamtu masa hei angkan thurchi\ha bang nez>ktu a nit a nang. Iamtu masa hei kha an dingmun antak dorah an ripek uala. Pathianin an ni bang an irpol nuamaka epsorna kha thurchi\ha puangindarna mangruan a mang ei iti thei a nit. India rama missionary sinlai inlar, Bihar chu missionary tlankhur an itia i\hataka lei isintaktu SD Ponraj an ai ti chu “Koindang hi ilomtaka mipui ei ripol huamhuam lain mission sin chu ala daia mission sin sin indik a nit rang tenan chu koindang rihu chu iduain sin taktakna ah arpek ngai” a tia. Inkhomna-a ei lomna chu Ei kolkianga ei sinthona tinah Pathian ta ranga riphum ngita ner ipet sara ei sintum ei indikna a nit ngaim iti hi ngaituang eila! Hi ei om rangdan pial alei nit. Femalampai huamhuam koindang hual sung banga kristian dik ini rangin Pathianin nephal thlakmak. Iamtu masa hei kha an puithling thiain chu an sintho dan khom a puithling thiaimaia.

RINGAITUA VINGKA |HATVURNA RUAI I|HE: ACTS 13: 1-3: 
          1) A thumna a chu iamtu masa hein ringaitua vinga ivata risiamdiamka \hatvurna an nitna ringaituang ei la. Iamtu hei kha mizon ipungin iamna sintho a khom an puithling thiaimaia. Ringaitua vingkan missionary an tir isua taka. Rithla Rithiangin an lungril invar pekin Barnaba neh Saula an rithlangsuaka. Bu ngei neh \ong\aina nein an tira. An tirna khom ram ila ual thurchi\ha lathlungnona heiah a nita. Hi sikin Europe ram khomah thurchi\ha aithlung tak a nit. Ei iriat angkan Barnaba neh Saula hi iamtu hei laiah khan an nunchan neh ripekna \hat sikin irebik an nita. Barnaba, mi richongden hin a neinun izuarin inriang hei a \angpuia. Saula iamtu epsor ngaitu chu Pathian neh ritongin ar pekna inthuk sikin ire bik a nita. Rithlan an riat lamin Barnaba neh Saula chu rithlangin a bik takin ramual rizata Jentail hei ziangah an itir tak a nita. Koindangin an tira missionary inzin voikhatna ata Saula chu Paula iti a nit taka. Hi sikin Barnaba neh Paula sintho roinpui chu ei Baibil a hin itamtakah ei mu thei taka. Eini khom koindangin i\hataka Pathian iron neh risiamin ramtharah missionary a tirh intam ualual rang a nit. Barnaba neh Paula dingmun ata Pathianin mithiam-mivar-minei hei khom i\hataka a sin itho rangin a mang ngai iti ei mua. Barnaba neh Paula chu “Hellenists” an nit sikin taksa tiang tak khom Greek neh Rome ramual a fe rangin an ithluk a nita. Juda kristian Greek \ong imangtak chu “Hellenist” an ti ngaia. Hi muna ei irngaitua nuam chu Pathianin i\hataka risiamin a sin itho rangin ane nuama, ringaitua vingka sin itho rangin a ne koi mai iti hi a nit.. Ei ni tianga ei ringaitua rang iom chu Pathian mangrua rangin i\hatakan ei risiam ngaim? iti hi a nit. Harna ei dong khomin thu neh la a ei inderna sikin ei buai ngai. Thu neh la-a ei puithlingna rangin taksa thiamna neh rithla tianga ripekna ahin ei risiak ualual a nang. Mipuin a tlangpuia ei ringaidan, Pathian ram sinah thiamna-varna nangmak iti khom hi ei pai a nang-a. 
          2) William Carey a ripekna inthuk hi entirnan ringaituan thar ei la ei nuama. William Carey a sikin India ram chu missionary rangin ar ong ei ti theia. Ei ni kristian nenchangtu hei Welsh missionary hei chu William Carey a hein lam i\hatak an lei siam sika a nit eiti theia. William Carey a chu “Father of Modern Missionary Movement” an ti ngaia. England, Welsh neh ramual pumpui chu missionary \ul taktakna inre suaktua ringai a nita. A thupui tak chu “Attempt Great things for God and Expect Great Things from God” iti a nita. “Pathian rangin thil ilian tak sin inla, Pathian ata thil roinpui tak tung roh” iti chu a thupui a nita. Senate of Serampore College chu William Carey a neh a mal hei sika a nita.. University neh Horticulture Society of India ai nit hi Carey a sika a nit. Abula chu kum 6 ilonin thu a sir ngaia, mi khatka bang iamtu an chang-a. Hi zoia ta chu Pathianin literature, education, social reformation sin-a a sin itho rangin a nuam iti arriat suaka. Father of modern India Raja Ram Mohan Roy-an “You spark our renaissance” ati peka. William Carey-an Bengali renaissance chu a rengkan a ichok ithoi a nita. William Carey khan sun zan Greek, Hebrai neh India \ong itam risein a oma, Bible Bu pum pui hi India ram \ong irukkan a leta, Baibil \hen hi India \ong 29 a let saa. Bengali, Sanskrit and Marathi \onga Scholar inin Fort William College inlar tak akhun a \ong ineitu hein inrisei rangin an fial sikin a lei sina. Sati boina ranga bul lei itumtu khom a nita. Ei ni hein ei Baibil hi kum idoram eiibuaipuitak, harna aom lain ei \onga Thuthlung Lui itep rang boi sikin ei rizal oka. Atun khom thu-la ei uar ualnon chu dettaktak thei nomin-a. Ei ni mi Pathian thu training a fe rangin chu “sap \ongin ni \ong\ai thein chu an rup” itin khom ei ithla ngaia, a zurseitu khomin kerseina \ulbakmak itin risein i pass \okin a zuang tenan rithaboin sin eithoa ei ibuai ngai a nit. Ki irseipui tlangmi khom kin koindang a evangelical risei ithiam nangbakmak iti hei chu atun ten khomin rithaboin an om kimua. Thiamna-varna khom ei \ul, ei rithaboi ei ompaipaina ei pai anang. Ulian hei khomin ei ferangdan hi i\hatakan ei ngaitua a nang. Ei Synod khom thu-la ah ei idingindetnon chu lam tinah ei indermai rang a nit. Ei koindang hin Barnaba angka sumpuan inei, Paula angka mithiam, William Carey a angka mi takritai, tuminru, ithiam rikhel a sintaktaktu hei ei imamo a nit, ei rithor ualual rang a nang. 

KAIKHOMNA: 
          Iamtu masa hei hin ripolkhoma \hatvurna ruai i\he tu hei ini rangin i-enton rang neh rithorna an ne pek-a. Amasan, an ripolkhomna hi ei rimuntaktakna ranga enton rang a nita. Aniknah, an ripekna inthuka ituangpuma thurchi\ha an inpuang hi mimal tinin ei omna tina i\i neh inthing puma thurchi\ha inpuanga ringnuna inlangsuak rang ei nitzia a nenriseia. Athumnah, ringaitua vinga missionary an itir hin taksa neh rithla risiamtaktaka ripe a \ulzia anen riseia. Barnaba neh Paula hin taksa neh rithla \anginruala sin taktak rangin anne ithorin anne ifial a nit.


Monday, October 3, 2011

Risoizoina

Risoizoina boin chu kristian ringnun hi lo thluk taktak thei maka. Ei risoinon chu ei iti neh ei itum chu \ong neh takboi ringotin sin loin a om ngaia, khasikin risoina thu hi ei ringaitua ngai rang a nita. Tirton Paula ringnun ata risoizoina thu ringaituatlang ei la. 1 Kor neh Fil ringat bikin ringaituatlang ei ti.

RICHANG RINGATNA: 1 Kor 9: 19-27: Fil1: 21-26 (Heb 12: 1-13; 1 Pet 5: 8-9)1) Ei pi-pu hein risoizoi nang thu-ah “Izongten a ti lam a ro, miriamin ei ti lam ro mangmeh” anlei tia, a dik taktaka. Tirton Paula hin risoizoina poimona i\hatakan a uara. Paulan a tuminruna chu Rithla Rithiang \angpuina sikin intakna lian taktak khom ituangin Pathianin a ruaina tinah ai fe thei a nit. Lomman ilutak Jisua Kristaa ei mu rang chu d^ltu neh tlemna itamtaka hei sikin itlirmai antak ngaia. Iba nok maimai ngai khom eila, ei thoi nok maimai rang a nit. Thuvar 24; 16 hin “Mifel chu voi itam ilir khom sela, a thoinok mai ngai; mi siahei rek chu siatnan an rimang ngai” a ti. 2) Ingkan Pathian neh ei lei ritongna khan nen danglam khomse ei risoinon lothluk taktak thei mangme. Risoi iti hin ei mimal, ei kolkiang ei sinthona boiruak a thutak ithlun neh ei idingna ei bulpuia Krista itu ngit a nitzia hei a huapsa-a. 1 Korinth neh Filipi hi Paulan a damlai sun nungkhon tianga a irziak a nita; 1 Kor chu 57 AD vel, a missionary inzin voithumna rizoitiang neh Fil chu 61 AD vela Rome a tang ina a om laia riziak an nit. A ringnuna ar soizoina thu dettak chu hi lekhathonheiah, a bikin richang ei itepsuak heia khan ei imu thei a nit.

MI DINGMUN ITLIRA A |ULDAN IZIRA RIPEKNA (1 KOR 9: 19-23): Amasa takah Tirton Paulan mi dingmun irethiama mi dingmuna dingpuia a sinthona thu hi ringaitua tlang eila:1) Mi dingmun itlirmaia, m’in thurchi \ha an dong ngetna ranga mi nuamlama ompui thiam a \ul taktaka! Fil 2: 3-5 hin “Marang\hat neh ringainlutna nein ite sin no unla, ringaichinna nein, mahni nekan midang i\ha ualkan be seng rei. Mahni ta bang en loin, midang ta khom en seng sa rei. Hi lungril/lungin\ong Krista Jisua khoma om khah nangmaniah khom om sa rise” a tia. Krista chu Pathian nitna neia ommai a nita, nikhomse, Pathian ithluka om mai kha itum ngit rangin ringai maka, miriamhei angkana zuang inzirin suak angkan ar siama, ai nei murdi a mak riaia. Khanchu, miriam angkana zuang iomin arngai an china, thina den rakkan Pathian thu zomin a hong om taka, krosa a thina ngei kha. Krista ei dingmunah a zuang \um sikin iamtu ei nit theia. Mi dingmunah ei \uma ei iding bangin Pathian sinithotu dik ei init rang a nit.2) Tirton Paula mi riatthiamna 1 Kor 9: 19-23 sunga hin ei mua. Ati lam takin lazuang ringai rei; “Tute suak chu ni mange, nikhomse, theidorah mi ki laklut theina rangin mi murdi suak ki chang a nit. Judahei ki laklut theina rangin Judahei laiah chu Juda angkan ki om ngai. Dan nuaiah om no khomin lang, Dan nuaia omhei ziangah chu anmani ki laklut theina rangin Dan nuaia om angkan ki om ngai. Khaangka ngirin, Jentelhei ki laklut theina rangin Jentelhei laiah chu Jentel angkan Juda Dan putiang ki om ngai. Amah khah Pathian Dan zom mang ki tina ni make; Krista Dan nuaiah ki om a nit. Rat ino hei ki laklut theina rangin rat inohei laiah chu rat ino angkan ki om ngai: Ingka lamin mani, thenkahei ilua ki saninring theina rangin mi murdi ziangah thil tinreng ki nit tak. |hatvurna ki dong theina rangin, khahei tinreng khah ki sin a nit” a tia.3) Mi dingmun irethiam chu sinthona inthukual theina a nita. Mi dingmun riatthiamnan idiktakan ane insintaktak thei ngai a nita. Koindang ulianin mipui dingmun. Nu-pa hein ei nainete dingmunah an lungrilah ei \ong ngaim ngaituang eila? Tirton Paulan mihein thurchi \ha an riat nget theina rangin an om lamin a ompuia. Ei nainete, ei vanglai neh ei mipui lungrilah ei \ong theina ranga ei ripekna, ei tlom nuamna, ei zoro/hun ei pek ngaidan hi ei rengkan ringaitua nok ei la ei nuama. 4) Khan, mi ringaidan ipom pui thiam hi koindang sinthonaa a hin a poimo taktaka. Min kerngaidan an inol chu a miriam anne inol nimaka, sini\ha isin a nit theina rang a nita. Mi ringaidan ki nol chu a miriam kinolna ni sa no sela. Kisin ngai, kerngaidan idettaka khom \hatna rangin ki danglampui thei a \ula. Upa khatkan “keichu uliantak, arsi ek ibaltak, an ni tehein im annen risei rang” a tia Upa Conference kum itam feloin a oma armang tirtir an tia. Ei pi-pu hein “Izongten theitak a muam ngai, naipangin thudik a ril ngai” an lei tia. Ri-onga, riseirisaka rithor risakin koindang chu ei fe rang alei nita.

MAHNI TAKSA RISOIZOINA (1 KOR 9: 24-27): Anikna a chu Tirton Paulan ama takpum/taksa ngei i\hataka asoizoina thu ringaitua tlang eila: Ei iamtu ringnun a hin ei dingmun itlirmai a ula! Thurchi thra izekin kedik nget rang a nit iti ringaituana ineimai rang a nit\a! Ei rienfia ei risoimai rang a nita. Hi hih “self-discipline, self- control” ei iti chu a nita. Taksa tianga risiam, mahni taksa risoizoina ai poimo nget a nita. Ei mahni tianga taksa risoizoina ei tia hin a poimo sa chu ei ngaituana izek, ei hun murdi vongin\ha, ei insungkua rirel infel, ei omna koindang thuzom neh ei omna khotlang thuzom hei hi an nit.1) Tirton Paulan a taksa a soina thu a hin a ngaituana/lungin\ong a soina thu khom an langa. Tirton Paulan Filipi lekhathon itoite a hin lungin\ong/ngaituana iti \ongbai hi 18 a manga. Lungin\ong chu mind, lungril chu heart a nita, inrilut ngai khom eila. Anungkhon tak khomah a dik murdi, maritiom murdi, a fel murdi, arthiang murdi, iditiom murdi, a thang i\ha murdi, \hatna reng reng a oma, inpakna reng reng a omin chu kha hei khah ngaitua rei a tia (Fil 4: 8). Timotheia chu Krista sipai iamiom thu arila hin “ki \ong ti hih hei ngaitua roh, Pathianin riat theina nang peng a ti” a ti peka ( 2 Tim 2: 7). Ei lungin\ong risoizoina chu ei taksa zekna a nit ngaia. Rom 6: 11 “Sual tianga thi takin ribe unla, Krista Jisuaah khan Pathian tiang i ringin ribe rei” iti hi ei idingna/in\hutna bul a nita. Thuvarin “Ni ngaituana veng/fia roh tong a chang ngai sikin, ni \ong veng/fia roh sintho a chang ngai sikin, ni sintho veng/fia roh a raki nang imanin ni sinmai ngai chang a ti, ni sinmai ngai chu fia roh nunzia a chang ngai, ni nunzia chu fia roh ni kumtluang nun iriltu/indingtu a nit sikin” a tia. Ringaituana chu ei ringnun sintho ar phutna alei nit. 2) Risoizoina (discipline) poimona: Tirton Paulan a hun laia ridai inlar entirna mangin taksa risoizoina \ulzia thu an langa. Itlan risiaka loman imu rang hein lam tinrengah ridinin an risoi ngaia, renglukhum se thei ino mu ranga ei itlanna ahin zaltak isong a nang-a tia. “Ki takpum denginthei ngekin kesoi ngaia, midanghei risiaknaah ki koibum nungin keimah thluk inoa ki om nona rangin” a tia. Atunlai ramuala hin ithiam bang inrup maka, risel, lamtin renga selna boi ini a nang taka. Ridai ei i-uartak chu Ball ridai a nita, ei iriat angkan “dribbling” min dok ithiam hi arfena boi dor a nita, speed (itlan irat, kerang, risuizelzel ramual a nit taka, an zuk pass-a itlan irata voika a ke antonin chu a lut rang hi an irsiak a nita). Taksa neh rithla a hin discipline iboin ei idet insot ngai ino a lei nita. Iamtu chu thiltum ineia tlan ei nita. Thurchi\ha sika ikhom isik ngam rangtu hei ei nita. Ei ramtlanga harna, Pathian polna ei idong hi toika rang bang a nit ngaia. Mizo hein suala kirnok chu ada nok an ti ngaia, Pu Fakte-an tikhaino min, arzalnok tilem ei ti a tia. Ada ti chu mangmunboi ichang kumkhua tak itina a nit. Pathian ei ringatdan hi aletiang siaia afe a tama, ei omrangdan khom Pathian ei pek vang ngaia, ei zalenna chu ei imang insual ngai a nita. Mi zalen neh rithaboi, mi zalen neh bei idong \ian, mi zalen neh sin pai pai hih a irme thlak ino a nita. Atun eini hei chu hun vongindik, lekha itep intam, \ong\aina neh Baibil itep intama risoi rang hei ei nit tak.3) Kristian insungkua risoizoi: Lam tin rengah ei nainete hei ei enkol in\hata, Pathian Thu bangah ei ifa ngai nona a tam-a. Ei nai hei chu ithoi ek mak angkana mahrak mi ei tam ngaia. Ithoin a ek a makrakraka a makna tina siatna athlung ngai iti ei riata. Lam itamtakan ei nai hei \hatakan enkol khom eila Pathian thu-la ah ei kairuai non chu ithoi ekin thil a op dorah ai siat ngai angkan ei nainete ei op dorah se tirtir an ta lo ranglam boin an iom rang a nit. Sungkua inkhom, bunek \ong\ai inrual chu ai poimo nget a nit. TV i-en thiaia bu ne ei tam tirtira. Bunek zoro chu thu\ha isir zoro, khasikin sap hein vang chu bunek zoro hi an ringain poimoa malcham ripolna takin an mang ngaia. Sap lekha riziak ithiamtak, a damsunga kum som itam bestseller initu Louis L’Amour an “Dining Table ah kumsom kikai man kipa ata world history kerseizoi” atia, ama angkan mitin nithei no min. Timotheian chu a chin lain Pathian thu itamtakan alei riat. Khan kristian insungkua dik chu isin rang tam khomse bune inruala tititlangna nei ngai rang ei nita. Nintin sungkuan khom einei theino khoma voika chu bune inrualin ei \ong\ai nget rang a nit. Naipangin an insungmi tak neson maka ei ol khoma lekha inrisei thei ino tuition ila pui ei tam tirtira. Pathian Thu a khom tak neson ual nonia Pathian Thu-a tuition ipe ngai omse ei inrisei rang ai nit. Pathian Thu-a tuition ipe ngai an omno sika naipang ei imakrak an tam taka.4) Koindanga risoizoi miriam hi ei roi tirtir taka. Pathian koindang ripolkhom boiruak isehtu chu ei i-thunun ngai a nita. Ei koindang-a kumka ta voika lua inkhom feno hei hi ei dairek pek rang niviatmaka, ei thurin hin i-thunun rangin mophurna ane peka. 2 Tim 3: 16 a hin hingkan riziak ei mua; “Pathian Thubu tin hih Pathian rithuak khuma riziak a nit sikin thutak inriseina rang hei, dikino rilna hei, achai intlunna rang hei neh idik takka lengna rang hein a kam ai om ok a nit” Koindang ei lian reitak sika a nitin ei ir uksak zoi khai ino a nitin chu \hatna rang sikin inrualtakan koindang chu ikhoi rang a nit. 5) Ei khotlanga risoizoina hi: Khotlang boiruak isehtu thununna ranga rules/dan chu ai om a nita. Khotlang mi kinit sikin hi danin ki chungah thu a neia. Khotlang discipline hin ei ramtlang atakin ane relno reng rengin mafontaktak nomina. “Rules are meant to be broken” iti ringaituana hin takte nenden nonia. Khotlang chu ei esel rang niviatmaka. Ei khotlang inder rein ei mak rak rang khom nithlak maka. Ei khotlang arniam rein koindang ei nitna hi ai thlumtirtir ngai a nita. Khasikin khotlang risoina hi ei in\hat ualin ei zom indikualmai rang a nang.

THURCHI|HA IZEK RINGNUN: Athumna-a chu Tirton Paulan taksa kum ife thiaia a tar thiai ahin intakna om ualual khomse Kristah atukna adetualualna thu hi ringaituatlang eila: Kristian ringnuna hin intak a om nget rang a nita. Krista kenung ei zuinia rithokin Soitanana neh ridoi ei iphut a nita. J. C. Ryle an “We and sin must quarrel, if we and God are to be friends” a tia. Pathian neh munkan ei leng rang a nitin chu sual neh ei risual nget a nanga. Sual inen nintin ki ring le Krista ki thin chu inlapna hi ei ti thei nget inang a nita. Ei ringnun bulpui-zungzam chu Krista inin Aman ane zek nget rang a nit.1) Tirton Paulan ki ring le Krista ki thin chu inlapna ai ti hi Rome a tang ina a om laia ai ti a nita. Tang ina a itang hi Rome a hong theina neh thurchi tha an puangna ranga Pathian roinrifuk a nit. Sin 23: 11 a hin Pumapa Jisuan Paula ziangah, “|i no roh! Jerusalem ah ki riatpuitu nitna ni inlang tak angkan Romah khom nilan lang sa rang a nit” a ti iti ei mua. Thurchi \ha chu a ringnun izektu a nita. Dingmun intakah a om khoma a bul thurchi\ha a nita. Dingmun intaka ai om khom thurchi \ha sika a nita. Tirton Paula kha intak a tuang khoma ilom neh ihaitaka thurchi\ha inpuangtu a lei nit. Tang ina ai om khom thurchi\ha inpuangna hun itha a lei nit peka (Fil 1: 12-13). Thurchi\ha sika a tuangna sikin midang hein lei rithorin ihai ualin thu an isira (Fil 1: 14). Intak a tuangnaah mualinphoin om nonih a riat sikin lungril irat takka omin Krista a choilena (Fil 1: 20). Tang ina ta zok a ti iti a tunga, ala ringin chu sin kamiom sinna neh a thin chu Krista zianga om theina a nit peka. Heb 12: 1-13 sungah Pathianin ane soi ngai thu ei mua. Intak, tlemna chu ei tong nget rang an lei nit sikin an tak dorah ei idingindet ual mai rang a nit.2) Juda Iskariot-an sum rang sikin Jisua Krista a zuara. Sum chu a ringnun izektu an changa. Richon-sumpuanin ei riat loia Krista anen nolna atam ngai. Pathianin Kanaan rami\ha neh Basan ram i\ha Isreal hei a peka hi ram i\ha rei hin Pathian an ringila. Risoizoin Krista chu tiklai khomin ei it<k indet mai anang. Inloi-vangsak ngaituana itamtaka dingmunah “kin isin murdi Krista neh, kin thin chu inlapna” iti hin a ne kairuaim ngaituang eila? Ei ringnunah Pathian mun iliantak ei pek mai rang a nit. 

KHARNA: Risoizoina aom bangin taksa neh rithla ah lo thluktaktakna a om ngaia. Pathian neh munka leng ei ti a hin Pathian ata sinrikhel bang tung iloin taksa neh rithla ei risoi taktak a nang-a. Pathian-a ei lomna sik ringotin ei irsoin ei ituang rang chu a nita. Ei risoina neh ei tuangna sikin Pathianin kumtluang ramah ane lai \hui rang chu a lei nit.



Kristian Pasaltha-Tlomringai

Krista chu Pathian ni khomse ne saninzok rangin miriam nitna silin miriam diktakin a zuang om. Miriam tin tin tuang thei ban itlomin ne saninzokna rangin a tuang. Krista chu pi-pu pasal\ha-tlomringai hei zia tha tin inrikipa, miriam sintheirual ino ringnun ilana ne sanininzoktu pasal\ha-tlomringai a nit (Fil 2: 1- 18).

1. PASAL|HA-TLOMRINGAI: Pasal\ha-tlomringai hei sikin ramual neh ei ram-nam a lei idingsuaka.
a) Pasal\ha-Tlomringai Omzia: Pasal\ha hi ipa bang niloin nupang khom an nit ngai. Dong iti hi dongma, dongmate (Hrangkhol, Sakachep neh Chorai \onga nungak itina) ata hong nikhomse ipa a lu nitna sungkua chu dong iti thei a nit. Kha angkan pasal\ha khom pa/ipa ata rithok nikhomse nupang khom pasal\ha iti thei a nit. Artan khuah nupang khatkan sarza inika athat tak an tia, sa ihai sa rat ithat bang pasal\ha ei ti rangin chu ipa itamtaka nekan pasal\ha a nit masa. Pasal\ha-tlomringaina chu “universal spirit” a nit. Rabindranath Tagore, Mahatma Gandhi neh S. Radha Krisnan hei rineng rivan lungril sikin India ram a ding. Taksa tiang ringot iluan rineng rivan lungril an lei inei a nit. An pasal\ha-tlomringaina chu rineng-rivan lungril (universal spirit) a nit. Rineng rivan lungril chu pasal\ha tlomringai zedik a nit. Hi hih taksa ratna khom a nit thei, lekha thiamtheina khom a nit thei, mi sin nuamno laia sin i\ha sin khom a nit thei. Ei pi-pu hei khan rineng-rivan lungril hi an lei neia. Pu J.C. Nampui chu kuki-chin-mizo laia IAS masa a nita. Sakhua tiang kuki-chin-mizo laiah Pu Thiaichongngola hi kristian baptisma chang masatak a nit. Mi iroite nikhom eila mi itam ranga mavantu ei lei nit. Ramual neh sakhua tiang mi rang \hatvurna/pasal\ha ei lei nit.
b) Ei Thonthua/Thurchi Luia Ei Pasal\ha-Tlomringai Hei: Zolbuk, bukvanleng hi pasal\ha-tlomringai zia an riseina munpui alei nit ngai. Ei ranglui pasal\ha-tlomringai hei chu Mizorama ei om laia mirat-huaisen Rangkhupa (Rangkhupa Sedar neh Selu itin mizo hein arsi inika riming an be) neh Zialung khua-a ei Ruaitupa Vanthanglaia Lalsim, Assam & Meghalaya nelutpui masa Lamlira, a loma ei zuang laia Cachar phaia kor hein an en reia kuva kung ilian iphaia kor \i ranga an ngumpektu Liankara Lalsim, Langthing tianga ei oma Ralpa Darthlukhupa Thiaite, mirat-i\i riano Chonglurpa Darnei (sarual lom a suinaah ikeipan a fei a pet peka kihei ena a mit a sen zapa kichungmul a thoisup ama kham iti nin i\i ngai a ti an ti) neh Chirpa Nampui (sarual a in pop tak a suia a san a hong puna a kapkar inlutin anlaina takah a mana tiarpui ribel a ne norpuia ki zuk ena a ha \ek vurvur ki pang a zat sup khan zel ki chem ki thuat a phung zelah ki phor a ti an ti, sakhi nungtiang ke nikah kiman \iaisen bilah kizuk rivela a lurthuak arbang pam a ti an ti), thing ithiam neh itla (moon) khi khuainat neh patchon inripola lei isiamtu Lalsinga Ngamlai, mivar rikhel Ralsuna Thiaite, Ralpa Ralvonga, sakhi rizula chema that tak neh thu-la neh roi-dan thua i pa hein an iron ngai Nk/Pi Chonseni (thinga a fea sakhi chemin a that), Pu Thiaichongngola Thianglai, Saipung ram lei ihualtu Pu Toichonlura, Assam a ruaitu masa Pu C.T. Thanga, central a ruaitu masa Pu J.C. Nampui hei! Ingkam nerngai nih atunlai vanglai? An nuame pasal\ha-tlomringai ei nit rang! Thei changin an ni zuangnok se state neh central ah pasal\ha nithei an ti! An tuminruna, takritaina, tuangdiarna neh idikna-felna hein ngaituana ram ata nethoi inharin an nethor! Midang ta ranga ripekna chu ei pi-pu pasal\ha hei zepui ilian tak a lei nit. Krista re loin ei ni rangin Krista zepui chu an nelei isem inri-al pek mai alei nit. Mizo tlomringaina an ti zoro a hin a hual sunga ki om ino rang nuam ngai manga. Tlomringaina hi tlangmi zia a nita, ei ima thiai tak hi a poitaktak. Hih ei nam zia kiristianna neh rimil thap ei inlian ualual rang a nita. Hih ei ram-nam risiamin\hatna rang khom a nit.

2. KRISTIAN PASAL|HA-TLOMRINGAI: Krista chu pasal\ha-tlomringai, mitin-thiltin saninzoktu a nita. Kristian hei chu Krista kenung izuia pasal\ha-tlomringai ini rang hei ei nit.
a) Krista chu Pasal\ha-Tlomringai: BKL 291 a khan …Pasal\ha Jisua sintho rang tum a om … itin ei sak ngai. Pasal\ha-tlomringaina miriam murdi iphak ino a khan Kristan a ne saninzok. Krista chu pasal\ha-tlomringai mitin-thiltin maruaitu a nit. Ei pi-pu sakhua neh namzia khom Kristan a inrikip a nit. Pathian, pialral iti pi-pu sakhua-a ei imang ngai hei chu atakin a nen riat suak. Krista chu ituang itlom ithin pasal\ha-tlomringai a nit. Jisua Krista chu “midang hei ranga miriam” itin Dietrich Bonhoeffer (ridoi pui anikna laia German ram thurchi\ha a inriseitu) an a lei koi. Kristian pasal\ha-tlomringai ei omnon ei ram-nam ei koindang thuar ngai nonih! Dingmun an tak khomin Krista lungin\ong riputin pasal\ha-tlomringai ini thei a nit. Ei rama hin rithla neh taksa rama kristian pasal\ha-tlomringai ini ei \ul taktak.
b) Kristian Pasal\ha-Tlomringai chu takmun neh ihun khomah \hatvurna a nit ngai: Khotlanga/ramtlanga lom/pol, association, organization ei inei hei ei uksakno dan hin ei kristianna an langa. Ei sin taktak a\ul tak. Sorkara ei sinna tinah idika sin ei \ula. Sorkar neh ei ridorna tinah dikna felna hi ei nei a nang. Koindanga rimang vanglai nitna neh rime rak inoa ei vanglai champuin ringaina an nei lain theidor isua rimang ual ual rang hei ei nit. Thiamna varna neh sinna lian idik-ifelin riz<l eiti ei ram-nam rangin. Ei khotlang/ramtlang putianga ei omna neh sinaah ei nam rangin zia \ha ei inlangsuak a nang. Ei ram Krista ei pek itia sakin (BKL No 485) ei ram-nam rangin ei sin rang a nit.

KAIKHOMNA: Krista chu Pasal\ha-Tlomringai a nita. Krista nung izuia pasal\ha-tlomringai ini hei bang kristian dik an nita. Lungril ngaituana inrizata mi irethiama tlomringai neh ituang puma sin hei chu kristian pasal\ha-tlomringai an nit.