Ringnun

Ringnun ei khualzinna (Journey into Life LINK hih CLICK inla ki thuziak en sa roh) lamtluanga ringnun itep thiama nintina ringna lekhabua ei nunchan/nunzia riziakmai hi ilom a om taktak. Raifana lomin femai ei ti!

Tuesday, January 26, 2016

NAM IRING/RITHLANG/RITHIANG


1 Pet 2 (Ex 19:5-6 & Deut 7:6)
I-ONGNA
“A dead thing can go with the stream, but only a living thing can go against it” ~G.K. Chesterton. (Thil ithi khomin tui luangna tiang a fe thei, khannise thil iring bangin tuider tiang a fe thei ngai). 1 Petera 2 a rithokin “Ringna thu: iamtu chu lung iring a nitna, chi rithlang a nitna, nam rithiang a nitna” thu ringai eila ei nuama, ei thupui rangin “Nam Iring/Rithlang/Rithiang” nise.
Ei iti nuam chu “Rammual mi nitna chu boiruak ikuina tiang tiang ringnun omzia boiah femai a ta, iamtu chu lung iring, chi rithlang neh nam rithiang nitna sikin Pathian angna tiang ife maiin kumtluang nitna zom mai ata tlukrikipin om thiai a ti” iti hi a nit.
PETERA LEKHATHON THU
Petera lekhathon hi AD 64 vela riziak a nita. Kha huna Rom Sorkar thuneina nuaia iamtu rithek hei ranga riziak a nit. An iamna sika epsorna neh intakna itamtaka tuang hei ranga dingindetna thu a nita. Atunlai rammuala iamtu hei rangin a poimo ok a. Nangma neh keima khomin ei iamna sikin nintin thlemna intakna ei itong mai a nita. Ei intakna tong chu iamtu masa hei angka taksa zalrat ri-epsorna nikher ual maka. Rammual rirel danah lungthlungna a dai thiaia, mitinin mahni nuamlam chit izui ranga risiakna dingmun a hin hi lekhathon hin iamtu nitna diktak chu ane irilmai a nit.
2:1-10 (CHI NEH NAM NITNA)
(Ringatna Richanga Iamtu Nitna) Ei ringatna richanga Iamtu neh Koiindang irilfia a nit dan hi arkip tak taka. Hi muna Iamtu neh Koiindang rilfiana hei hi Exodus 19:5-6 neh Deut 7:6 heiin Israel thu an lei isirna a nita. Iamtu neh Koiindang chu lung iring, chi rithlang, Pumapa thiampu, nam rithiang, Pathian ta bik iti a nita. Krista chu lung iring ilu tak, Pathian Ram, Koiindang indingtu a nita. Iamtu hei chu Krista a khan lung iring ini a Pathian ram indingtu ini rangin ifial a nit. Chi rithlang a nitna hin Pathiana rithoka ringna nei/ipe a nitna an langa. Puithiam nitna hin Pathian nai/pun theina an langa. Nam nitna hin Pathian roirelna nuaia om nitna a inlang a nit. Pathian ta bik nitna hin Pathian ompuina a inlang a nit.  Hi Koiindang nitna hih ram-nam dingmun enfiana rang khomin a poimo ok a. Israel hei khan hi chi nitna, nam nitna, Pathian ta bik nitna Pathian maah an len zoino sikin an mani bangin an idong ngai ṭhatvurna chu rikip ualin iamtu heiin ei idong tak a nit.
 (Iamtu chu Ringna Sinitho) Iamtu ripolkhom iring van khua neh tui mi ei nita. Pathian thu a rifa mai iamtu hei ei nita. Iamtu ei nitna chu Pathian thu a ei rifana, Pathian neh ei ripolna sika a nita. Thingtlang kilkhora om Koiindang ichinte khom Pathian khopui a nita, Pol Iring a nit. Rammual ringaia chu iamtu nitna neh sintho chu sin rimang angka a nita. Khannise rammual ringaidan, fedan, sinthodan chu thina sintho a nita, sin rimang a nit lem. Taksa tianga ram-nam nitna khoma hin imuthei neh iton thei ram-nam nitna neh muthei ino thu neh la a ram-nam nitna ai om a nita. Ei ringatna richanga Nam nitna chu Pathian neh rizomna, a mihei, a sinithotu hei nitna, thu-la ei dingmun/nitna a nita. Taksa ram-nam ei nitna khom idora mani chu ei fedan neh sinthodan ane insut a nit.         
(Rammual Ringaia Nam) Political Science riseinan aiti chu "Nam (identity, ethnic group) chu nam nitna anni ngei in an inpuang neh mi ipom/iham pui hei an nit. An nam nitna inpuanga ma ilano hei chu socially descriptive group (khotlang lom isirna ṭongkam mai mai) kah an nit" Socially descriptive group chu khotlang rivongdan ri ang tot a nita nam thlukzoimak. Taksa tiang tak khom Sorkar riat nam nitna rang sintum itam taka ei neia. Pathian nam rithlang/iamtu/Koiindang ei iti khom hin sin a thono a a omzuak inchu omzia boi a nit.
            (Nam ei Nitna Sika Kum Poimo Hei) Ram-nam ei nit sikin inai sung khomin kum poimo hei ei neia. 2015 kha Biate Christian Quasquicentennial kum a nita. Kristianna thu banah taksa nam nitna thu ringaitua kum tak khom a lei nita. Taksa thu khomah 2015 kha Pu J.C. Nampui in IAS a lei kaina Diamond Jubilee kum a nita. 2014 khom kha Thurchi Tha Bu ilika hei ei neina Diamond Jubilee kum a lei nit. Nam a ringa sin a tho mai sikin hi kum poimo hei ei inei a nita, mimal neh dong kah ithuarin ram-nam omzuak sela hi angka risin rang kum poimo ei inei khai ino rang a nit. Ei ngaitua phak viatno laiin Pathianin ei ram-nam rangin kum bi poimo heiah thatvurna rikhel taktak taksa neh rithla tiang ane lei pek maia. Atuna iamtu ei nitna rangin sanong ei nit laiin khom Pathianin hamthatna lian tak tak hei ane lei peka. Kum poimo 2015 in Meghalaya tiang hamthatna lian tak ei donga. 1990 kum poimo khan tlirna a nen neia sakhua tiang rirelna risangtak Synod ei inei tak a nit. 1940-1950 hei sungin BKVI, BLC, Thurchi Tha Bu, Labu hei ei neia, rammual lutna tiang IAS Officer ei lei neia. 1890 in Pathian mi nitna, Baptisma ei lei changa. 1854 hei akhan Sorkar riata Mukza masa ei neia. 1890 ei Kristian changna a nita, 1890 nungtiang kum riza ikirin 1790 kha rikhel takkan ei ranga kum poimo a nit hikarin ei musuak a. Biate ṭong riziaka chuang masa tak chu “Pathian” iti riming a nita (Rawlins, John. 1790. On the Manners, Religion, and Laws of the Cucis, or Mountaineers of Tipra in Asiatic Researches Vol. ii. No.12. pp. 178-193). 1799 in Biate ṭongbai neh tongtluan itam taka Sap heiin riziaka lei inchuang chu tlangmi laiah a masa a nit iti thu hei hikarin ei musuak inthar a (McRae, John Esq.  1799. Account of the Kookies or Lunctas. In Asiatic Researches Vol. VII Calcutta: Asiatic Society of Bengal. pp. 183-198).
(Inpumna) Nam iring/rithlang, Koiindang, iamtu hei chu Pathian thu/ringna thu an idingna a nita. Sual chi tinreng, milak, varriletna, narsana, ṭong ero murdi an imak vang nuam ngai a nita. An rizukna neh nuamna chu lungrithlungna, rikanna, richoidomna a nit lem.
(Lotlukna) Iamtu/Nam iring hei chu a ruala/inpuma Pathian sinitho rang a nita. Mimal khatka iamtu diktak khata sinitho ai om thei ino a nit, Koiindang khatka khata sinitho indik om thei maka, mimal itam taka neh koiindang itam taka lung iring angka ripe hei chu  Pathianin mangrua’n ai siam ngai a nit. Khasikin Pol nitna, Nam nitna hi Pathianin ai mang nuam tak tak a nit. Iamtu hei chu Pathianin a ruala/loma lotluk rangin anrifuka. Iamtu lung iring itamtaka hei chu rizoma rithla tianga in isin rangin inrifuk ei nit.
(Pathian Sintho Inpuang Rang) Iamtu/Koiindang chu Pathian sintho roiinpui inpuang ranga rithlang a nit iti ei richang tep akhan ei imu a nita. Koiindang ilian hei hi ei ram-nam ichoidomtu tak ei nita. Ramthar field itamtaka ei inei hei a hin mipui hei mophurna ai lian a nit. Khopui koiindang heiin thu neh la a fesuakna a hin ramthar sinthona ah ma ei iruai ual ual ai nang a nit. Abikin vanglai heiin thu-la a fesuakna ah ramthar sinthona a hin mophurna ei inei a nit. Pathian sintho roiinpui saninringna thu ei inpuang sikin sanong ei nin Baptisma ei inchang kumtin an om mai rang a nit.
Chi rithlang hei, nam rithiang hei chu an rivongdan ai danglam nget ngai a nita~
2:11-17 (NUNCHAN IṬHA)
(Ringatna Richanga Nunchan Iṭha) Ei ringatna richang 11-17 hin chi rithlang hei, nam rithiang hei chu sanong hei laia nunchan iṭha inlang rang ei nit a ti a. Iamtu/Koiindang rienfiana rang thu poimo tak a nita. Petera riziaka iamtu hei kha sanong heiin bi itamtakan an isirinsiata: a) Khotlang nunkhoiah ṭangmak khotlang ikaltu an nit, b) mirmil biak mak, c) Pumapa Zanbu ah taksa neh thisen an rikhil ngai an ti a an i-epsor a nit. Khankhoma nunchan iṭha inlang rangin inrisei an nit.
(Rienfiana 1) Atun ei mani dingmuna ei iti nuam chu sanong ne sirinsiat rang iṭi omaka, ei mani neh ei mani ei risirinsiatna hih iṭhatakan a liana iṭi om tak a nit. Ram-nam sakhua rirelna neh khotlang pol in thil ichinte a inchai viat angkana lang khomah abikin vanglai heiin ei isirin siat rei rangin keichu ki phal viat ino a nit. Nangma neh keima ta a nita, naktuka a ruaitu tak ei lai nit rang a nita, ei mani neh ei mani ei isir insiat risak rang nimaka. Ei ridemna chu maicham bulah chu ei ringaidam rang tak a nita. Ningthik chungchanga inriseina ah Jisuan “Khasikin, Pathian zianga ni thilpek maichamah ni lan rang lai tak khomin ni suapuiin ni chungah lung hoinona a nei ti ni riatin chu, maicham bula ni thilpek khah mahrak inla, fe zel inla, ni suapui neh ringei bak unla, kha rizoiin ni thilpek khah Pathian ziangah khan lan roh” ai ti a nit (Mat 5:23-24). Mi heiin an ribuma an sintho tlangna ah an ritokno sikin an buaia, keima neh nangman munka ei iṭhung ei iding theinona dingmun ai tam a nit. Khasikin ei richoidoma ei risan risak ai poimo tak tak a nit.
(Rienfiana 2) Nehemian Israel mipui hei ziangah – ei chan siat zia hih nin mu a, Jerusalem a ram iti hei, a kotkhârhei a kang zoi tak itihei khom nin riat a. Tho ta u, sirinsiâ ei nit khai nona rangin Jerusalem rikul chu inding nôk ei ti u (Nehemia 2:17) a ti a. ”Isirinsia a ei omnona rangin” iti hin Israel mipui lungril a tona, isirinsia an init rang chu an iphal thlak ino a nit. Atun khom isirinsia a om rang hi ram-nam tinin an iṭi tak a nit maia. Israel hei angkan mi ne sirinsiatna om bak maka, an ne sirinsiat a ṭul bakna a omno sik khom ning a ta. Israel hei chu mi mitmul isun an nitna a tam sikin isirinsia an nita. Ei manin ei dingmun ei isiatna/isirinsiatna sika ei mualinphoina ai tam tak a nita. Khasikin ei risiaminthar ai nang nget tak a nita.
(Ei Nunchan Rang) A buai inchu anfel rang tu hei, beiindong hei raifan isak rang, arzel a rel infel rang ei nita. Boiruak isiam ithiam khom ei ṭula, a “flop” (changno) infel ma ata ai “flop” rang ei tin chu ai “flop” zel rang, a “flop” lok lok kha thok thok itin inhar eila mitin ei ilom rang ai nit. Hih Pathian thu ne inrisei a nita. Petera Lekhabu hin armang rang hei, aba, achai rang hei a inridin a nit. Rithor, richoidom, ririlrisak, risanrisak, riṭongṭaipui ei inang tak tak a nit.
(Ei Rizomkhomna Hi) Ithom ei ram-nam sakhua neh khotlang ah a inder? Ei ram-nam sakhua neh khotlang pol mel neh ṭong a om ai nang a nit. Dong roi voitiang khua roi changtiang ei iti ngai hih a le tiang ei mangna ai tam loi manih iti rangin a oma. Khua ṭong chu nelipil nekan khom a rik ual iti nih khomse ei ram-nam mel neh ṭong sakhuana neh khotlang tiang ai ma’nrit ino neh ai lut ino angkan a ilang a nit, mipui hei ei rizomkhom inṭhat khaino sikin.
(Mimal Nunchan Rang) Ram-nam damna/mafonna ranga hin thiamno inchang risakin chu nakanah Jona angka "Ne dom unla, tuikhanglianah hin ne vir pai rei; ...keima sika..." (Jona 1:12) a ti rang om no nih a, a thiamino chu mi inteplatka bang khom ni no nih a, ei rengkan thiamno chang ei ta ei rengkan tuiah richom nang ata ei inzok an i-om ual khai ino rang a nit. Khasikin ei rengkan zaltak isonga ithi ngama dikna-felna vonga Koiindang neh ram-nam isinsiam rangtu hei ei nit.
(Mipui Rilomkhomna) Ei ram-nam thuarinrualna rangin rilomkhoma (co-operation) sinitho’nrual (collective/joint effort) ei nang nget a. Ithom ei ram-nam a pol hei an ithi ṭian? A thiam a var ei tama, ithom arpe rang/sinitho rang ei ivai iti rangin ai om a nit. Mimal neh sungkua ei dam ma ei fona ei ram-nam ai dam khai ino/sin ai tho khai ino a nit. Mimalin sin ei tho tak tak ma khom ei fon, ram-nam arngum zuaka, nung a irtolmai a nit. Nam hin ringna a neia sin atho maino’n chu a irmang, ai thi rang a nit.
2:18-25 (SIN IṬHA)
(Ringatna Richanga Sin Iṭha) Sin iṭha sin sika ituang chu ei richang ringatna thupui khatka a nita. Atun ei dingmun a chu sin iṭha sin sikin tuangna dingmun iamtu masa hei angkan tong kher mang meh. Sin iṭha sin ei intakna chu ei mahni mimal sungkua sinah ei buai rei sika sin iṭha ei isin thei ino hih a nit. Ei ring ei dam neh ei khop ei tlai neh ei inṭumna ranga ei sin murdi chu sin pangai an nita, hi kheltianga ripekna sin, tlomringaina sin, mi isin nuam ino sin poimo ei isin hei hih sin iṭha chu an nit. Hi sin iṭha hih Koiindang neh ram-nam ranga ripekna sin an nit.
(Sin Rimang) Sin iṭha hi taksa mit neh ngaituana ringot in chu sin rimang neh sin chanlamboi angkan a ilang ngai a nita, a sinnuam khom ei iroi ngai a nit. A nit renga, sin rimang/sin chanlamboi chu tuten ei isin nuam ino rang a nit. Koiindang, khotlang, ram-nam ranga ripekna hei hi sin laiin chu nangma neh keima rangin rifena ai om zel ngai ino a nita, khan hun isota rangin Koiindang, ram-nam damna a lei init ngai a nit. Khasikin ei Koiindang neh ram-nam ranga sin iṭha chu itlir thiam a poimo a, hi sin iṭha hei hih ithi ngama isin ngam ei inang a nit.
(Ei Rengkan Sin Iṭha Sin Rang) Iamtu tin chu sin iṭha sin ranga ikoi ei nita. Israel mipui hei khan Jerusalem siamindingnok rangin – tho, lei inding titak rei u an ti a kha sin iṭha tho ranga khan an kut an inrat a iti ei imu a nit. Jerusalem rikul khom iral ata rivengmai pumin sun 52 in an sinsiam zoi a; hi sin itha tho neh ral ivengtu hei chu abikin tlangvalhei an nit iti ei imu sa a nit. Pathian ram sinthonaa ei ram-nam a ratna rangin a) ei rengkan lungril idik riput ei nanga, b) ei rengkan thatnem ei ringai a nanga, c) ei rengkan ei richoidom a nanga, d) ei rengkan ei tlomringai ai nang a nit. Ei ram-nam Koiindang neh khotlangin ei lungtlung ripekna neh tlomringai sinthona ane ngen!