Iamtu masa hei kha ripolkhoma \hatvurna ruai i\hetu
hei an nit. Iamtu masa hei ripolkhomna, inpumna, sinthonrualna chu mi itamtakan
\hatvur an dongna--thurchi \ha an riatna a nit.
RICHANG
RINGATNA: T. S. 2: 43-47; 11: 19-21; 13: 1-3:
1) Baibil a hin iamtu/kristian hei kha masa tiang
chu “lampuia mihei” (T.S. 9: 2) an ti ngai iti ei muaa. Jisuan keima lampui,
thutak neh ringna kinit ai ti ata riphut ning a ta. Lampuia mihei iti chu risei
inuama nintin ridina lamdika fe ngaitu hei iti na a nita. Ringai rikhel iom
khopin ei ni ngei pipu kristian masa hei khan sikul a mihei an lei riti ngaia,
sanong hein thu-la risei an uar sika sikula mihei an lei iti ning ata. Ei pi-pu
hein inkhom ife lua sikul ife angka an lei irngai a nita. Sakachep rama ki om
dop lain inkhom feng ei ti ti loin sikul feng ei ti an ti ngaia. Sikul chu
riseina munpui a nita, ei pipu iamtu masa hei kha i\hataka rionga riseinuam an
lei init a nit. Hi chiah hi thuthlung thar huna iamtu masa hei ringnun rithokin
ei thupui a hin ringaitua ei inuam chu a nit. Lampuia mihei, sikula mihei
ripolkhomna, rimunna neh sinthonrualna hi ei ingaitua rang a nit. Mipui hei
poimozia neh mipui \anginrual pomozia ei irngaitua rang a nit.
2) Kristian hei chu Jisua Krista a ripolkhom hei ei
nita. Jisua Krista khan rineng chunga a leng laia khan mimal, sungkua neh
khotlang-in ringnun rikiptaka an om theina rangin phai neh tlang heia inzinin
Pathian ram thurchi\ha anpuang a. A sinthona chu Galili, Palestina rama
thingtlang khua chintea iphutin inriang fara, iserdea omhei neh mi beindong hei
i uksak ualin sin a thoa. Kha lai Palestina ram insorkarna kha inriang fara,
iserdea omhei rangin thlum/rinik ualualna a nit peka. Hi dingmun a hin Jisuan
mi beindong hei ringnunin rineng chung intak pum khoma omzia a nei thei thu an
puang-a. Jisuan a sintho ata mi beindong hei chu Amaah ripolkhoma an
ripolkhomna chu \hatvurna ruai inia thi thoinokna neh kumtluang ringna tungna a
innei a nit. Iamtu hei khan Pathian neh an karvan itlumtak neh an iamtu champui
hei neh an karvan itlumtak sikin no thei inon pol inrualtakin an idingsuaktaka.
Hi lom ithar a hin richong hei khomin an ringnun isol taka rithokin ringamna
hoi imun an i-omsa tak a nit.
3) Hi lom itharin lomna thar, ringnun omzia neh lutzia
an inei hi inpuangsuaka mitin-mitang hi loma mi-a siam rangin Jisuan mophurna a
peka. Hih, iamtu masa hein lungril neh tititakin ilan nintin ridindetkan an
mophurna chu an len suak a. Iamtu masa hei chu ripolkhoma ringnun rikip taka
manga tuangna neh intakna karah midang rang khoma \hatvurna ini tu hei an nita.
Iamtu masa hei omdan neh sindan hi ripolkhoma \hatvurna ruai ithetu hei nitna a
nita.
NUNCHAN
ATA |HATVURNA: ACTS 2: 43-47:
1) Amasa takah iamtu masa hein an nunchan an omdan
ata \hatvurna an nitna hi ngaituang eila: Nunchan iti chu sap \ongin
"lifestyle" a nita. Atunlai rammual a mitinin nunchan ei mang nuam
dan chu marang\hat, ki sungkua, kiram-nam bang iti hi a nit uala. Rammual
nunchanin chu rikuain mahni \hat a ngaitua ngaia. Iamtu masa hei nunchan chu
mitin \hatvur dongna ranga ruai\he a lei nita. An ripolkhomna hi Thuthlung Thar
riziakna trong "Greek" a hin "koinonia" iti a nita.
"Koinonia" chu munka ripolkhom nuamna rithla/lungril a nita. Iamtu
masa hei nunchan hin ripolkhomna diktak a ne inmu a nita. An ripolna hi
thil—fak-nek neh a dang dang risemna khom a nitsaa. Iamtu hei kha
lungrithlungin an risanrisaka. An intakna an irril risakin rithorna neh lomna
an mu ngaia. Baibil chungchanga mithiam hein iamtu masa hei angka thiltin
itlang hi ei dingmuna chu ithei nikhaimak an ti a. Idik khom a dika. Khan
ingkam ei nunchan ei itlang rang iti bang ringaitua om a nita. Ingkam iamtu hei
ei ripolkhom rang iti hi ei ringaitua mai rang a nita? Ingkam iamnotu hei ei
nunchan ei itlang pui rang, ingkam kristian nunchan inlangin nintin ei ripolpui
rang? iti hei hi i ngaitua om tak a nit a. Mitinin ei sinna mun tina iamtu
nunchan sanonghei ei itlang puin thurchi\ha ipomnuamna lungril ei innei thei hi
ei ringainpoimo nget a nanga.
2) Iamtu masa hein an neinun an itlangna chu an
dingmunin a \ul sika a nita. AD khatka Palestina ram kha thingtlang sin isin
ual an nita. 100 ata 90 neka tam chu loisin itho ngai an nita. Temple a
sinthotu hei chu loisin ithotu hein tholom dang dang somakhat neh sia hein an
ifaa. 100 ata 5 hein politik neh sipai rirelna chu an ikol thlepa. Hi mi roite
hein mipui sinzong an faka. Atoi lam takan mipui hei chu Juda sakhua ruaitu
Farisai, Sadukai, Ziaktu neh Heroda sungkua neh Rome sorkar sinthotu hei nuaiah
iserden an oma. Hi dingmun a hin mipui hein an ritrangpui nget a nanga. Iamtu
masa hei khom khan an ir\angpui tak a nit. Ei ni hei teh ei dingmunin a ne \ul
lamin ei om ngaim iti ngaituang eila? Iamtu masa hei angkan thiltin itlang chu
nangmak, khannise ei itlang inang tam a ti. Koindang pumka ei nitna ahin ei
inrualim, ei sinthona tinah koindang hi pumkan a luangim? iti hei ngaituang
eila.
3) Ei kolkiangah pol-lom, nam, sungkua, mimal ham\hatna
zongna a liana. Nationalism infortak/infortet
fundamentalism ram-nam ranga mi
ringna lak nuamna khom nunchan a nita, consumerism/individualism
inrupmaimak ala nangualmai, keima keng tina khom nunchan a nita. Hi dingmun a
hin koindang sunga kardan ichinte om khom ei pai vang bangin iamtu ripolkhom
dik nithei eiti. Ei lungrila sin i\ha sinna a ei ri\angpui nuamnona lekte khom
ipai vangin ei sin bangin ripolkhom dik ning eita. Ei ramtlanga panam kardan,
rinaitheipui ual kardan hei hin koindang ripolkhom ei nitna mel hi an isiat
taktak a nita. Nupang-naipang iti lua hi koindang hual sunga chu kardan ilian
tak ai thling a nita. Marang\hat neh kardan ramual a hin munkan ei luang bangin
ripolkhom diktak ei init rang a nit. Iamtu masa hei khan an ripolkhomna kha
epsorna a hong lian sikin a bula angkan chu sunzom thei khai maka. Khannise an
fena mun tinah thurchi\ha chu an inpuang mai a nit.
AN
FENA MUN TINAH THURCHI |HA INLANG SUAKIN AN INPUANGSUAK MAI: ACTS 11: 19-21:
1) A nikna a chu iamtu masa hein an fena mun
tina thurchi \ha an inlang suak maina neh inpuangsuak maina hi ngaituang ei la.
T.S. 11: 19-21 a hin iamtu masa hei kha an iamna sikin i epsorin an oma mun
dang dangah an rithektak iti ei mua. Hi epsora an oma an rithek thu hi T.S. 8:
4-5 a khom ei mu. Jerusalem ata isuaka mun danga thurchi\ha an inpuang hi an
tum reng sik niloin epsora an om sika a nit. Amasan Judahei ziang bangah an
inpuanga nungah chu Samaria mihei ziangah an inpuangsa. Hun a hong fenok ualin
chu Jentail hei ziangah khom an inpuangtak. I epsorin an oma hin an
idingindetmaia an itlanna mun tinah thurchi\ha an inpuangmai a nit. Atun eini
hei koindangin missionary-in nephunno khomse ei sin \ulna sika ei omna mun tinah
thurchi\ha ei inpuang ngaim ngaituang ei ti? Pastor, evangelist, tirton hei an
fena tina thurchi\ha inpuang ranga ringaina a liana, ei omna/sinna tinah
thurchi\ha inpuangtu nun inei hi a poimo sa. Ei rengkan ei \anginrualnon chu ei
koindang sinthona Pathian lom inrup ni thei noni-a. Sakhua dang dang neh ringaituana
dang dang laia thurchi\ha inpuanga, nunchan khoma an lang rangtu chu Pastor,
tirton hei nekan mipui hei ei nit ual oka.
2) Ei sinna tina thurchi\ha inpuang rangin chu ei
idingindet phot bak a nanga. Iamtu masa hei angkan thurchi\ha bang nez>ktu a
nit a nang. Iamtu masa hei kha an dingmun antak dorah an ripek uala. Pathianin
an ni bang an irpol nuamaka epsorna kha thurchi\ha puangindarna mangruan a mang
ei iti thei a nit. India rama missionary sinlai inlar, Bihar chu missionary
tlankhur an itia i\hataka lei isintaktu SD Ponraj an ai ti chu “Koindang hi
ilomtaka mipui ei ripol huamhuam lain mission sin chu ala daia mission sin sin
indik a nit rang tenan chu koindang rihu chu iduain sin taktakna ah arpek ngai”
a tia. Inkhomna-a ei lomna chu Ei kolkianga ei sinthona tinah Pathian ta ranga
riphum ngita ner ipet sara ei sintum ei indikna a nit ngaim iti hi ngaituang
eila! Hi ei om rangdan pial alei nit. Femalampai huamhuam koindang hual sung
banga kristian dik ini rangin Pathianin nephal thlakmak. Iamtu masa hei kha an
puithling thiain chu an sintho dan khom a puithling thiaimaia.
RINGAITUA
VINGKA |HATVURNA RUAI I|HE: ACTS 13: 1-3:
1) A thumna a chu iamtu masa hein ringaitua vinga
ivata risiamdiamka \hatvurna an nitna ringaituang ei la. Iamtu hei kha mizon
ipungin iamna sintho a khom an puithling thiaimaia. Ringaitua vingkan
missionary an tir isua taka. Rithla Rithiangin an lungril invar pekin Barnaba
neh Saula an rithlangsuaka. Bu ngei neh \ong\aina nein an tira. An tirna khom
ram ila ual thurchi\ha lathlungnona heiah a nita. Hi sikin Europe ram khomah
thurchi\ha aithlung tak a nit. Ei iriat angkan Barnaba neh Saula hi iamtu hei
laiah khan an nunchan neh ripekna \hat sikin irebik an nita. Barnaba, mi
richongden hin a neinun izuarin inriang hei a \angpuia. Saula iamtu epsor
ngaitu chu Pathian neh ritongin ar pekna inthuk sikin ire bik a nita. Rithlan
an riat lamin Barnaba neh Saula chu rithlangin a bik takin ramual rizata
Jentail hei ziangah an itir tak a nita. Koindangin an tira missionary inzin
voikhatna ata Saula chu Paula iti a nit taka. Hi sikin Barnaba neh Paula sintho
roinpui chu ei Baibil a hin itamtakah ei mu thei taka. Eini khom koindangin i\hataka
Pathian iron neh risiamin ramtharah missionary a tirh intam ualual rang a nit.
Barnaba neh Paula dingmun ata Pathianin mithiam-mivar-minei hei khom i\hataka a
sin itho rangin a mang ngai iti ei mua. Barnaba neh Paula chu “Hellenists” an
nit sikin taksa tiang tak khom Greek neh Rome ramual a fe rangin an ithluk a
nita. Juda kristian Greek \ong imangtak chu “Hellenist” an ti ngaia. Hi muna ei
irngaitua nuam chu Pathianin i\hataka risiamin a sin itho rangin ane nuama,
ringaitua vingka sin itho rangin a ne koi mai iti hi a nit.. Ei ni tianga ei
ringaitua rang iom chu Pathian mangrua rangin i\hatakan ei risiam ngaim? iti hi
a nit. Harna ei dong khomin thu neh la a ei inderna sikin ei buai ngai. Thu neh
la-a ei puithlingna rangin taksa thiamna neh rithla tianga ripekna ahin ei
risiak ualual a nang. Mipuin a tlangpuia ei ringaidan, Pathian ram sinah
thiamna-varna nangmak iti khom hi ei pai a nang-a.
2) William Carey a ripekna inthuk hi entirnan
ringaituan thar ei la ei nuama. William Carey a sikin India ram chu missionary
rangin ar ong ei ti theia. Ei ni kristian nenchangtu hei Welsh missionary hei
chu William Carey a hein lam i\hatak an lei siam sika a nit eiti theia. William
Carey a chu “Father of Modern Missionary Movement” an ti ngaia. England, Welsh
neh ramual pumpui chu missionary \ul taktakna inre suaktua ringai a nita. A
thupui tak chu “Attempt Great things for God and Expect Great Things from God”
iti a nita. “Pathian rangin thil ilian tak sin inla, Pathian ata thil roinpui
tak tung roh” iti chu a thupui a nita. Senate of Serampore College chu William
Carey a neh a mal hei sika a nita.. University neh Horticulture Society of India
ai nit hi Carey a sika a nit. Abula chu kum 6 ilonin thu a sir ngaia, mi khatka
bang iamtu an chang-a. Hi zoia ta chu Pathianin literature, education, social
reformation sin-a a sin itho rangin a nuam iti arriat suaka. Father of modern
India Raja Ram Mohan Roy-an “You spark our renaissance” ati peka. William
Carey-an Bengali renaissance chu a rengkan a ichok ithoi a nita. William Carey
khan sun zan Greek, Hebrai neh India \ong itam risein a oma, Bible Bu pum pui
hi India ram \ong irukkan a leta, Baibil \hen hi India \ong 29 a let saa.
Bengali, Sanskrit and Marathi \onga Scholar inin Fort William College inlar tak
akhun a \ong ineitu hein inrisei rangin an fial sikin a lei sina. Sati boina
ranga bul lei itumtu khom a nita. Ei ni hein ei Baibil hi kum idoram eiibuaipuitak,
harna aom lain ei \onga Thuthlung Lui itep rang boi sikin ei rizal oka. Atun
khom thu-la ei uar ualnon chu dettaktak thei nomin-a. Ei ni mi Pathian thu
training a fe rangin chu “sap \ongin ni \ong\ai thein chu an rup” itin khom ei
ithla ngaia, a zurseitu khomin kerseina \ulbakmak itin risein i pass \okin a
zuang tenan rithaboin sin eithoa ei ibuai ngai a nit. Ki irseipui tlangmi khom
kin koindang a evangelical risei ithiam nangbakmak iti hei chu atun ten khomin
rithaboin an om kimua. Thiamna-varna khom ei \ul, ei rithaboi ei ompaipaina ei
pai anang. Ulian hei khomin ei ferangdan hi i\hatakan ei ngaitua a nang. Ei
Synod khom thu-la ah ei idingindetnon chu lam tinah ei indermai rang a nit. Ei
koindang hin Barnaba angka sumpuan inei, Paula angka mithiam, William Carey a
angka mi takritai, tuminru, ithiam rikhel a sintaktaktu hei ei imamo a nit, ei
rithor ualual rang a nang.
KAIKHOMNA:
Iamtu masa hei hin ripolkhoma \hatvurna ruai i\he
tu hei ini rangin i-enton rang neh rithorna an ne pek-a. Amasan, an ripolkhomna
hi ei rimuntaktakna ranga enton rang a nita. Aniknah, an ripekna inthuka
ituangpuma thurchi\ha an inpuang hi mimal tinin ei omna tina i\i neh inthing
puma thurchi\ha inpuanga ringnuna inlangsuak rang ei nitzia a nenriseia.
Athumnah, ringaitua vinga missionary an itir hin taksa neh rithla risiamtaktaka
ripe a \ulzia anen riseia. Barnaba neh Paula hin taksa neh rithla \anginruala
sin taktak rangin anne ithorin anne ifial a nit.